Zaparcia to powszechnie występująca dolegliwość i zarazem trudny problem kliniczny. Uznawane są za chorobę cywilizacyjną – według danych epidemiologicznych ok. 28% populacji krajów zachodnich cierpi na zaparcia. W dodatku zaparcia mogą występować nawet 3 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn1. Problemy z oddawaniem stolca mogą mieć różne przyczyny. Co może powodować zatwardzenie i jak sobie z nim radzić? Odpowiadamy!
Czym są zaparcia? Rodzaje zaparć
Pojęcie zaparcia najczęściej rozumie się jako zbyt małą częstość wypróżnień lub twarde stolce, często z towarzyszącym uczuciem niepełnego wypróżnienia2.
Wyróżnia się trzy postacie zaparć, które częściowo wzajemnie się na siebie nakładają i współwystępują2:
- zaparcie ze zwolnionym pasażem,
- zaburzenia wydalania stolca,
- zespół jelita drażliwego z przewagą zaparcia.
Najczęstsze przyczyny zaparć
Wiele różnych czynników może powodować zaparcia. Najczęściej występujący typ zaparcia rozpoznawany u ponad 90% chorych to zaparcia idiopatyczne. Jest to rodzaj zaparć, przy których nie występuje choroba organiczna. Do tej grupy zalicza się zespół jelita drażliwego (postać z zaparciem) i zaparcia czynnościowe. W obu typach może występować zwolniony pasaż jelitowy i/lub czynnościowe zaburzenia defekacji3.
Istnieją także zaparcia o nieidiopatycznym charakterze. Ich przyczyny to3:
- choroby jelita grubego – np. uchyłkowatość, nowotwory, zwężenia w przebiegu różnych zapaleń (choroba Leśniowskiego i Crohna, zapalenie niedokrwienne, gruźlica), przepuklina, skręt,
- choroby odbytu i odbytnicy – np. guzki krwawnicze, rak, zwężenie odbytu, szczelina odbytu, wypadanie odbytnicy, uchyłek odbytnicy,
- przyjmowanie niektórych leków – np. przeciwbólowych (np. opioidów, NLPZ), przeciwcholinergicznych, przeciwdepresyjnych, przeciwdrgawkowych, przeciwparkinsonowskich, zawierających wapń lub glin, preparatów żelaza, przeciwnadciśnieniowych lub doustnych środków antykoncepcyjnych, nadużywanie środków przeczyszczających,
- choroby miednicy mniejszej – np. guzy jajnika i macicy, endometrioza,
- choroby obwodowego układu nerwowego – np. choroba Hirschsprunga, choroba Chagasa, neuropatia autonomiczna, rzekoma niedrożność jelit,
- choroby ośrodkowego układu nerwowego – np.stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, choroby naczyniowe mózgu, uszkodzenia pourazowe mózgu lub rdzenia kręgowego, guzy rdzenia kręgowego,
- choroby gruczołów wewnątrzwydzielniczych i metaboliczne – np. cukrzyca, niedoczynność tarczycy, niedoczynność przysadki, nadczynność przytarczyc, hiperkalcemia, hipokaliemia,
- choroby psychiczne – np. depresja,
- choroby tkanki łącznej – np. twardzina układowa,
- ciąża.
Możliwe są także zaparcia po operacji, dlatego lekarz pyta o przebyte zabiegi chirurgiczne podczas diagnostyki4.
Jakie są objawy zaparć?
Do objawów towarzyszących zaparciom należą m.in.5:
- bóle brzucha,
- ból przy wydalaniu mas kałowych,
- krew w stolcach lub na papierze,
- nietrzymanie kału,
- zachowanie retencyjne,
- problemy z oddawaniem moczu,
- zaburzenia neurologiczne.
Leczenie zaparć – jak wygląda?
Zaparcia wymagają konsultacji ze specjalistą, który zaplanuje odpowiednie leczenie. Jeżeli tylko jest to możliwe, stosuje się leczenie przyczynowe. W przypadku zalegających mas kałowych w pierwszej kolejności konieczne jest ich usunięcie. Pacjent jest instruowany, jak prawidłowo się wypróżniać. Zalecana jest mu zmiana stylu życia i odstawienie leków mogących powodować zaparcia. W leczeniu zaparć stosuje się m.in. leki i preparaty hydrofilne i zwiększające objętość stolca, leki osmotyczne, leki pobudzające oraz leki zmiękczające masy kałowe i środki poślizgowe3.
Domowe sposoby na zaparcia
Rzadkie oddawanie stolca to problem, z którym można spróbować walczyć także domowymi sposobami. Najważniejsze nawyki, które należy wcielić w życie to6:
- zmiana diety na zdrowszą,
- jedzenie produktów zawierających błonnik (zawierają go m.in. warzywa i owoce, otręby pszenne),
- zwiększenie ilości wypijanych płynów (>3 l dziennie),
- aktywność fizyczna (np. spacery, jazda na rowerze).
Pamiętajmy, że nieprawidłowa dieta i siedzący tryb życia mogą zakłócać rytm wypróżnień i nasilać problem z zaparciami.
Bibliografia:
- Gulbicka P., Grzymisławski M., Czynniki metaboliczne jako przyczyna zaparć stolca, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2017, tom 8, nr 2, 55–62.
- Dzierżanowski T., Rydzewska G., Zaparcie stolca – trudny problem leczniczy, Przegląd Gastroenterologiczny, 2012; 7 (5): 249–263.
- Talar-Wojnarowska R., Małecka-Wojciesko E., Eder P. i in., Zaparcie, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2022 (dostęp: 2022.10.03.).
- Daniluk J., Przewlekłe zaparcia — niedoceniany problem kliniczny, Gastroenterologia Kliniczna 2018, tom 10, nr 1: 1–13.
- Ryżko J., III klasyfikacja rzymska zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego okresu dziecięcego i młodzieńczego, Przegląd Gastroenterologiczny 2008; 3 (2): 79–86.
- Wiercińska M., Kudłacz P., Zaparcia - objawy, przyczyny, leczenie i leki na zaparcia, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2021 (dostęp: 2022.10.03.).